De waarde van leven en kostprijs van preventie.

Maar, meteen een waarschuwing, uw intuïtie gaat hier - wellicht - een pak rammel krijgen, dus het is geen comfortabel onderwerp om over te lezen. Daar heb ik persoonlijk, oprecht, alle begrip voor, dus lees zeker niet verder als je er gewoon de energie niet voor hebt. Het moet echt niet. Er zitten ook nogal wat cijfertjes in deze keer, maar omdat de vraag rechtstreeks over geld gaat kan je dat onmogelijk vermijden. (Over de moeilijkheden die we hebben met dit soort berekeningen kan je terugkijken naar dag 192)

Als je iemand dierbaar verloren hebt aan deze ziekte, is het wellicht sowieso geen goed idee om verder te lezen. Onze mortaliteit wordt nogal bruut in de ogen gekeken, wat niet iedereen nodig heeft momenteel. (Mijn hart is, in dat geval, helemaal bij het jouwe, wat maken cijfertjes dan nog uit?)

Goed. Genoeg getreuzeld.

Eerst hebben we wat cruciale gegevens nodig. Volgens dit bericht (https://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20200915_96786121) gaven we halverwege september 1,4 miljoen € uit aan 30.000 testen per dag. Qua maatschappelijke (overheids)kost zaten we toen aan 90 miljoen € voor 2020, voor de 73% van de testen die terugbetaald worden. We gaan heel bruut rekenen en aannemen dat we vandaag qua overheidskost aan 150 miljoen € zitten voor COVID testen alleen. Je zal snel merken waarom we niet op 10 miljoen meer of minder moeten kijken.

Heel veel geld dus.

De vraag is echter waarmee we het gaan vergelijken. Hierbij is de meest relevante piste om te “rekenen zoals de overheid”, namelijk door te vergelijken met de (geld)waarde van een mensenleven. Nu kan (en mag) je hier terecht over protesteren, want het is natuurlijk een raar idee, dat er een geldbedrag aan mensenlevens zou toegekend kunnen worden, alsof het de Vereenigde Oostindische Compagnie betreft en we allemaal gereduceerd worden tot economische waarde. Maar, dat is expliciet NIET hoe het werkt. De (geld)waarde van een menselijk leven wordt, zeker in Europa, volledig gebaseerd op onze eigen collectieve perceptie ervan, niet door een economische berekening. Het is een werkelijk fascinerend stukje onderzoek, maar eigenlijk komt het er op neer dat er via een enorme bevraging vooral gekeken wordt naar hoeveel geld mensen bereid zouden zijn om uit te geven om bepaalde stervenskansen te vermijden. Deze “willingness-to-pay” wordt dan omgezet in een “quality adjusted life year” (QALY) via allerlei complexe berekeningen. Het hele werkstukje (““European Value of a Quality Adjusted Life Year”, 2010) kan je online vinden.

Het belangrijkste om te onthouden is dat de officieel gebruikte (geld)waarde van een menselijk jaar, “QALY”, dus door onszelf wordt bepaald, niet door politici en ook niet door economische overwegingen (à la "hoeveel ga je nog opbrengen").

Het feit dat het al kan, zo’n geldwaarde van een levensjaar bepalen, rammelt al flink met onze intuïtie, want het is gemakkelijk te roepen dat je geen geldwaarde op mensenlevens kan zetten. Maar in de praktijk doen we het wel degelijk, want we aanvaarden vrij collectief dat bepaalde behandelingen op hoge leeftijd “niet zinvol” meer zijn. Ook zijn we overduidelijk wel bereid om als maatschappij veel te betalen voor gezondheidszorg. Voor hele kleine kinderen durven we daar zelfs enorme bedragen voor op tafel te leggen, zelfs als de resultaten niet gegarandeerd zijn. Een enkel levensjaar van baby Pia was ons bijvoorbeeld minstens 23.399 € waard, als we aannemen dat ze meer dan 80 jaar oud wordt. Maar zou je een experimentele therapie van enkele miljoenen euros voor een 60-jarige ook nog een goed idee vinden? Hoe graag we onszelf ook zeggen dat we er geen bedrag op willen zetten, doen we dat op allerlei manieren net wél.

Nu goed, de waarde van een gemiddeld (QALY) levensjaar ligt in België momenteel dus rond de 40.000-50.000 €. Laten we met de hogere waarde (50K) rekenen, maar merk op dat je deze berekening kan maken met allerlei (zelfgekozen) waarden. Daarbij echter een waarschuwing: Als je een hoger bedrag kiest, wordt de uiteindelijke conclusie nog onvermijdelijker.

Maar helaas wordt het daarna niet eenvoudiger. Om een correct gevoel te krijgen voor de “menselijke geldwaarde van de pandemie”, kunnen we bijvoorbeeld proberen schatten hoeveel er al reëel is verloren gegaan. We zullen daarbij starten met de meest brute overwegingen en stelselmatig verfijnen (verkleinen).

Ten eerste gaan we alleen de overlijdens bekijken. Dat betekent dat we mensen die COVID-19 te pakken krijgen en dat wel overleven, maar met negatieve gevolgen gedurende een (lange) tijd, gewoon niet meegeteld worden.

Ook weten we dat er veel meer oude(re) mensen aan gestorven zijn dan jonge(re). Maar, we kunnen rekenen in verloren levensjaren om dat te compenseren. Die wordt (internationaal) geschat op gemiddeld 13 verloren levensjaren per overledene.

Met meer dan 10.737 doden tot dusver, gemiddeld 13 verloren levensjaren en een geldwaarde van 50.000 € per levensjaar, komen we aan een hallucinante 7 miljard €.

kuch

OK, maar wat met co-morbiditeit? Mensen die overlijden aan COVID-19 hebben immers (gemiddeld) een minder goede gezondheid, dus een deel van dat verlies zouden we eigenlijk moeten toewijzen aan een “andere oorzaak” (o.a. overgewicht). De schattingen lopen daarbij tussen 15% en 50%. OK. Dan zitten we nog altijd aan minimaal 3,5 miljard € “verloren levenswaarde tot dusver”.

Goed. We gaan nog wat bruter schaven. Ten eerste kunnen we kijken naar de reële stervenscijfers per leeftijdcategorie in België, en rekening houden met de gemiddelde levensverwachting (81,2 jaar). Daarnaast kunnen we de (harde) stelling aannemen dat “latere levensjaren” niet meer zoveel waard zijn als vroegere. Jaja, hier wordt het wellicht pas écht oncomfortabel voor de meesten onder ons. Dus, lieve vrienden, laat me even duidelijk stellen dat ik jullie persoonlijk even graag zie, wat ook de leeftijd. Maar, we zijn even de theoretische grenzen aan het verkennen. Dus, laten we zeggen dat een levensjaar vanaf 45-64 een korting krijgt van 50%, vanaf 65-74 wordt dat 75% en vanaf 75-84 gaan we naar een dramatische korting van 90%. Daarna tellen we de doden niet meer mee, omdat deze mensen reeds voorbij de gemiddelde levensverwachting zaten. (I know, I know! Ik kan echt geen disclaimers blijven zetten.)

Als we al deze reducties meenemen, komen we nog steeds aan een totaal “QALY” verlies van om en bij 685 miljoen €.

Jawadde. Even stilstaan bij wat dat bedrag eigenlijk betekent.

Het wil zeggen dat we, volgens onze eigen inschatting van de waarde van een mensenleven, bereid zouden zijn geweest om minstens 685 miljoen € uit te geven als we daarmee dit dodentol hadden kunnen vermijden. En, zoals je hierboven zag, geldt dit voor de meest strenge interpretatie. Als je een levensjaar meer waard vindt, schiet dit omhoog. Als je latere levensjaren even waardevol vindt, wordt het bedrag astronomisch.

Nu goed, we hebben zeker niet zoveel uitgegeven en die meer dan 10.000 doden komen niet terug. Maar, we kunnen nog op een andere manier kijken…

Rekening houdend met het feit dat een COVID-dode gemiddeld 6,5 tot 13 jaar verliest, zien we een verlies van 325.000 € tot 650.000 € per persoon. Laten we dit, zoals hierboven, bruut reduceren met 90% naar 32.500 tot 65.000 € per verloren leven. Met een kostprijs van 46,81 € per COVID test, kunnen we afleiden dat er 694 tot 1367 testen zouden mogen uitgevoerd worden per dode die we daarmee vermijden! Daarmee is misschien beter te begrijpen waarom die test-aanpak echt verschrikkelijk inefficiënt mag zijn.

En als je je afvraagt waarom de overheid niet meer communiceert met het concept van QALY’s, dan zie je ook meteen waarom: Het zou eigenlijk impliceren dat we véél meer in de gezondheidszorg kunnen/mogen stoppen dan we doen. Eigenlijk verraadt het eenvoudigweg dat de gemiddelde (politieke) waarde van een levensjaar een stuk lager ligt dan wat we er zelf van vinden (de QALY dus).

NOTA: Dit zijn allemaal wat stomme berekeningen op een zondagmiddag. Bekijk het niet als doorgedreven wetenschappelijk onderzoek hé, het is eerder een soort “naïve verkenning” van een terechte vraag. Correcties of andere denkpistes zijn meer dan welkom!

UPDATE: Dankzij wat oplettende lezers heb ik een rekenfout ontdekt. Het is namelijk zo dat de levensverwachting niet constant blijft, het verandert mee me je leeftijd. (Een merkwaardig, maar wiskundig goed verklaarbaar fenomeen.) Om die reden moet je zogenaamde "life tables" gebruiken. De berekening is ondertussen ook daarmee gemaakt en je komt er op andere totaalsommen mee uit, maar die veranderen de basispunten hierboven eigenlijk niet.

De hele berekening:
https://docs.google.com/spreadsheets/d/1JSXAhKsBhdECzyRkl28PSvYXch2sJH9UboXH2llRTa8/edit?usp=sharing