Een plan.

Verschillende mensen vroegen me om, na wat misschien de “donkere week” moet worden genoemd, weer opnieuw te schrijven over hoe het nu verder zou moeten. “Wat kunnen we doen?” werd in zovele variaties gevraagd. OK. Ik heb het gehoord. Tijd voor constructieve plannen. (En geen beetje.)

Voor wie al een tijdje mee volgt, zal het niet verbazen te horen dat de mentale badkuip hier echt overloopt van de ideeën. Dat maakt een mens ook onzeker, omdat het stuk voor stuk heel grote projecties zijn, die best wel ver vooruit lopen op hoe de dingen nu in elkaar zitten. Om maar te zeggen, ik besef ten zeerste dat veel van wat hieronder staat als science-fiction zal aanvoelen. Voor sommigen is dat al beter aanvaardbaar dan voor anderen. Dus, afhankelijk van je gesteldheid mag je het lezen als speculatieve fictie of een actieplan.

Maar goed. Wat zou er gebeuren als we de rem van het “mogelijke” even afzetten? Wat als we brutaal genoeg durven zijn om na te denken over wat we nodig hebben om een nieuw tijdperk in te luiden? Onmacht bevat vaak gewoon een gebrek aan inbeeldingsvermogen. Omdat we het niet kunnen voorstellen, kunnen we het ook niet realiseren. Maar bedenk dat we pas oceanen konden oversteken toen we geloofden dat het mogelijk was en daar ook schepen voor begonnen uit te rusten.

Disclaimer: Omdat het anders letterlijk een boek zou worden, volgt enkel de korte samenvatting. Hier komen we op het einde van deze post nog op terug.

1: Nieuwe waarden.

Om voldoende krachtige ideeën te ontwikkelen, zijn er nieuwe grondstoffen nodig. De meeste krachtlijnen uit de laatste grote sociale ontwikkelingen (de “Verlichting”, et al.) zijn immers al grotendeels uitgewerkt. Liberalisme en socialisme hebben de meest cruciale prijzen al lang binnengehaald, waardoor het politieke landschap quasi stil is komen te staan. Dan gaat het over “politiek” in de zin van “organisatie van de maatschappij”, niet de particratie die we meestal benoemen als “de politiek”.

Wat we nu zien is vooral een touwtrekken tussen partijen die de sociale & liberale verworvenheden willen terugdraaien en zij die ze verdedigen. Resultaat? Een totaal stagneren van het politieke denken en werkelijk belachelijk triviale achterhoedegevechten over de cijfers na de komma. Waar het vroeger ging over kinderarbeid of de plaats van de kerk in de maatschappij, gaat het nu over (denkbeeldige) boerkinis en BHV.

Mijn versie van “nieuwe waarden” is eigenlijk een afgeleide van de 4 Stoïcijnse deugden. Op dag 13 ging het er uitgebreid over.

Het korte lijstje bestaat uit sama (gelijkwaardigheid), tenpo (tijd), toki (stem) en sona (waarheid).

2: Vervolgverhaal op de Mensenrechten.

Qua teksten met een positieve impact onze levens, kan je moeilijk rond de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens heen.

Dus. Waarom schrijven we geen vervolgverhaal? Ook hier is het slechts een kwestie van inbeeldingsvermogen om te kunnen aanraken hoe zoiets er uit zou kunnen zien.

Wat zou je bijvoorbeeld denken van de “Universele Verklaring van de Rechten van de Mensheid”? Ja, mensheidsrechten.

Dat zou dan gaan over dingen die je heel moeilijk als individuele mensen van elkaar kan eisen, maar wel als mensheid. Het gaat dan ook expliciet over de verre toekomst van de mensheid. Uiteraard zitten daar dingen bij zoals het “recht op een bewoonbare planeet”. Maar evengoed dingen die vandaag erg relevant hadden kunnen zijn zoals “recht op een voorbereiding op rampen”. “Recht op biodiversiteit” is misschien moeilijk in te beelden als mensenrecht, maar als mensheidsrecht is het een binnenkopper. Zo kan je nog wel even doorgaan. Waar een mens misschien moeilijk claim kan maken op het recht op “geen oorlog”, kan de mensheid dat eigenlijk perfect.

En als we de vier nieuwe waarden van hierboven erbij nemen, zien we nog mogelijkheden. Wat dacht je bijvoorbeeld van het recht van de mensheid op waarheid en feiten? Dan is wat zo’n Trump doet bijvoorbeeld gewoonweg een misdaad tegen de mensheid. Terwijl we natuurlijk niet kunnen eisen dat mensen individueel nooit tegen elkaar liegen. Als mensheidsrecht werkt het, als mensenrecht niet. De mensheid structureel en intentioneel proberen op te lichten met onwaarheden zou strafbaar moeten zijn.

(De liefhebbers van sci-fi zien hierin misschien wel een knipoog naar de 0-de wet van de robotica van Isaac Asimov: https://en.wikipedia.org/wiki/Three_Laws_of_Robotics )

3: Strategische kaarten ipv windrichtingen

Dit is eerder een methodologisch idee dan een concreet plan. Wanneer we praten over een strategie om dit soort doelen te bereiken, dan hebben we het veel te vaak over wat essentieel “windrichtingen” zijn. Heel vage ideeën over wat vroeger al eens heeft gewerkt en wat we daarom dan maar moeten herhalen. Alsof we enkel een windrichting kunnen volgen qua “strategie”. Daarmee kom je natuurlijk vaak hopeloos in de problemen.

Wanneer we echter met kaarten beginnen werken, kunnen we vanuit een fatsoenlijk overzicht zien welke stappen allemaal relevant zijn, wat mogelijke (en nodige) tussenstappen zijn. Waar doodlopende paden liggen.

Daarom moeten we leren om voor “grote werken” eerst een strategische kaart te maken. Dan begrijpt iedereen veel beter wat de verschillende stappen zijn, waar we wat geduld voor moeten hebben, etc. Het zal je misschien niet verbazen, lieve vrienden, maar voor veel van de ideeën in deze post ligt er ook het begin van een strategische kaart te wachten. Alleen is dat heel moeilijk om in een Facebook post over te brengen, daarvoor is dit medium echt te beperkt.

4: Denken vanuit eerste principes

Een tweede belangrijke werktuig is het denken vanuit “first principles”. Een demonstratie van hoe dat werkt, vind je op dag 39/40.

Maar grosso modo moeten we ernstig nadenken over wat onze veronderstellingen zijn over politiek, monetair beleid, enzovoort, en of deze wel kloppen. Pas wanneer we een stevige basis hebben van dat soort “eerste principes”, kunnen we trachten om nieuwe systemen op te bouwen. Anders blijven we immers steken in het maken van kleine aanpassingen om te “kijken wat er gebeurt”.

Op dat vlak is deze pandemie best wel wonderlijk, want het heeft een hele reeks “eerste principes” gedemonstreerd, maar evengoed ontkracht. Zo blijkt bijvoorbeeld, wat een verrassing, dat individueel consumptiegedrag helemaal niet zoveel impact heeft op CO2 uitstoot als we misschien zouden verwachten, maar dat er echt ernstige systeemfouten in onze economie zitten: https://www.scientificamerican.com/article/why-co2-isnt-falling-more-during-a-global-lockdown/

Als je die “ontdekking” als eerste principe gebruikt, zie je meteen waarom het hele klimaatdebat zich moet richten op monsterlijke bedrijven zoals Ineos, niet op wie er al dan niet een plastic potje heeft gekocht.

5: De regels bepalen het gedrag

Vaak worden beleidsmaatregelen verantwoord met de idee dat mens tegen zichzelf moet beschermd worden. Als er geen politiestaat wordt aangelegd, worden we spontaan allemaal rovende en moordende monsters, zoiets bijvoorbeeld. Ook met deze theorie heeft deze pandemie proper de vloer aangeveegd, niet? Ja, stress is duidelijk niet goed voor veel mensen, maar tegelijk blijkt altruïsme eerder de norm te zijn dan grootschalig plundergedrag of zo.

Dus. Wat voor model kunnen we daarvoor in de plaats schuiven? Wel, het voorstel is te werken met precies het omgekeerde idee: Regels bepalen gedrag. Als we ons asociaal gedragen, komt dat hoogstwaarschijnlijk eerder uit een systeemfout, dan uit het “falen” van de mens.

Dat idee leidt tot een fundamenteel inzicht: Als we de regels (“het systeem”) aanpassen zodat ons beste gedrag vanzelf naar boven komt, hebben we heel veel van dat soort pessimistische regels misschien helemaal niet meer nodig.

De meest frappante demonstratie daarvan kan je meemaken in de monetaire simulatiespellen van Stef Kuypers. Talloze keren zagen we daarin mensen totaal van gedrag veranderen, louter door de manier waarop (spel)geld werd aangemaakt te veranderen. Het shockerende idee dat je daaraan overhoudt is dit: Wat als hebberig gedrag vooral wordt veroorzaakt door het huidige geldsysteem? Letterlijk door de manier waarop geld wordt gemaakt? En eens je daar bent, kan je perfect nadenken over hoe een ander en beter systeem er dan uit kan zien en hier en daar eens een experiment uitvoeren.

Algemeen is dit idee, dat regels gedrag bepalen en niet omgekeerd, fundamenteel om betere organisaties te bouwen. Al te vaak worden er immers organisaties opgericht met de allerbeste bedoelingen, die dan in een mum van tijd een ethische puinhoop worden. Er wordt dan vaak veel te weinig nagedacht over wat voor cultuur je als organisatie nodig hebt en welke regels daarvoor moeten opgemaakt worden. Zeker in vrijwillige organisaties met sociale doeleinden wordt echt opmerkelijk vaak van de veronderstelling uitgegaan dat mensen zich op de één of andere manier spontaan “goed” gaan gedragen. De meeste mensen deugen, dus we evolueren automatisch naar deugdzaam gedrag, toch? Het zou zo maar eens kunnen dat veel van de “standaardsystemen” die we kennen, bijvoorbeeld om als groep een beslissing te maken, helemaal niet het beste in ons naar boven halen. Dus, een betere cultuur (afspraken) van bij de start zou veel meer van dat potentieel naar boven kunnen halen. Dat is ook de theorie die onder bijvoorbeeld de “democratische eed” zit (http://www.burgerlijst.be/eed.html) van de Burgerlijst. (Gerben, dit is, denk ik, waar je tegenaan knalt momenteel.)

OK. Dat was al heel wat. Morgen het volgende deel, waarin het allemaal wat praktischere toepassingsdomeinen krijgt.

Maar eerst een portie eerlijkheid: In m’n hoofd ziet het er effectief al uit als boek, misschien merk je dat wel. Op sommige dagen lijkt het alsof het al helemaal geschreven klaar zit, het rol er ook echt gewoon uit. Maar ik besef ondertussen ook wel dat de meeste uitgeverijen wellicht niet op zo’n dingen zitten te wachten.

Dus. Na veel gesleep met de voeten, tijd om jullie deze twee eerlijke vragen te stellen:

  1. Zou je hier een boek over kopen? Zou je zo’n boek mee crowdfunden?
  2. Zou je hier eerder een (online) cursus over willen volgen?

Indien ja op een van deze vragen, zou je dan een mailtje willen sturen naar sonapona@eenwereldmetlef.be? Er is ook een heuse Sona Pona pagina, mocht dat je ding zijn. En delen is ook heel erg welkom, dat spreekt.

(Niet stressen, op de één of andere manier blijf ik hier ook wel dingetjes posten. Maar tot het alternatieve geldsysteem waar ik aan zit te programmeren echt in gang springt moet ik het nog even met standaardgeld proberen te rooien.)

Oh, en help elkaar met opnieuw te leren dromen. Ook dat is een vorm van zorgen voor elkaar.

- TG