Ochtendlicht. (Deel 2.)

Het verhaal gaat over een vliegtuig met een handvol passagiers dat op de vlucht is voor het zonlicht. Letterlijk, ze moeten tegen het draaien van de aarde vliegen om te ontsnappen aan dodelijke straling.

Qua metafoor kan dat tellen.

Het ochtendlicht dient zich inderdaad heftig aan. Wat wordt het nieuws vandaag, wat verandert er deze keer? Welke risico’s wachten op ons, daarbuiten in het daglicht? Welke uitdagingen en problemen komen op ons af in veel te felle stralen?

Nee, dan klinkt de nacht een stuk aantrekkelijker. Na het vallen van de avond gebeurt tegenwoordig letterlijk niets meer. De zelf-isolatie is perfect, eens we in bed liggen helemaal. Geen besmettingen mogelijk, geen nieuws, niets. Je zou voor minder proberen om de ochtend te ontlopen.

Maar de immer opnieuw zichzelf opdringende zon, dat ochtendgloren, biedt ook mogelijkheden. Het is evengoed een uitnodiging tot verandering, tot het vinden van nieuwe wegen, nieuwe oplossingen. Zonder zonlicht groeit er niets.

Dit is de belofte van het vuur van Prometheus, die ons ook angst aanjaagt. Het licht van de Olympische Goden, diepere waarheden, voor ons gestolen door Titanen. Vuur waarmee we het eenvoudige klei waarvan we gemaakt zijn bijna kunnen ontsnappen.

Het is verdorie moeilijk om je hand in dat Prometheaans vuur te steken. Het is zo duidelijk, bijna vanzelfsprekend, dat we er ons aan zullen verbranden. Harde waarheden, zaken die we wel weten maar waar we de consequenties zelden van durven uit te spreken, laat staan naar leven.

Wat is onze standaardzucht anders dan het verlangen om in het donker te blijven?

Het is ook mogelijk om brutaal in het ochtendgloren te gaan staan, zoals afgebeeld in “Glad Day” van William Blake. Armen uitgestrekt, het lichaam naakt. “Kom me dan halen”, lijkt het te zeggen tegen de waarheid. Mijn kwetsbaarheid draagt de kracht van Titanen.

Dus vier waarheden. Vier vuren waar je je hand in kan steken en waar je vrijwel zeker brandwonden aan zal overhouden.

Vuur 1: Collectieve beslissingen.

Onze politiek, de manier waarop we collectief beslissingen nemen is “nasi utala”, het is een motor van conflict. Het wordt zelfs letterlijk gezegd: Hedendaagse politiek is het “georganiseerde conflict”. Alleen is het niet het organiseren van een reeds bestaand conflict, nee, de particratie zoekt letterlijk naar, organiseert gewoon nieuwe conflicten. En elke keer als we daarin meegaan, elke keer als we een bolletje kleuren bij een partij, blazen we zuurstof in dat conflict. Alsof het gevecht ooit zal stoppen, als we voortdurend de vechtersbazen staan toe te juichen langs de zijlijn. Erger nog, het is duidelijk dat veel partijpolitici hondsmoe zijn en niet liever willen dan uit die knokpartij stappen. Maar we duwen ze telkens weer naar het midden van de cirkel.

Lieve vrienden, we moeten er onze rug naar keren en wegwandelen naar een plek waar we in overleg beslissingen beginnen nemen. Waar feiten - sona - belangrijker zijn dan welk kleurtje iemand draagt. Waar zij die iets positief en interessants bij te dragen hebben dat ook - toki - kunnen doen, wat ook hun achtergrond is.

Dat protest, dat rugkeren naar de “nasi utala”, heeft vele vormen. De allermoeilijkste vorm, waarbij je je hand diep in het vuur steekt, is opkomen op een “partijloze” lijst, zonder programma. Dat is alsof je de vechtcirkel binnenwandelt, zonder enige intentie om mee te doen. Ja, het ziet er raar uit en er vallen - initieel - enkel klappen en hoongelach te rapen. “Maar hoe weet ik dan voor wat je gaat vechten?” roept men vanuit het publiek. Maar dat is het nu net. Het gaat in eerste instantie over het stilleggen van het gevecht, zodat we op een andere manier beslissingen kunnen nemen. Samen zittend in een cirkel, waarbij iedereen het recht heeft op het (zachtjes) laten klinken van de eigen stem, de eigen ideeën en suggesties. Een échte fonocratie.

Met name vanuit de cultuursector, die zo waanzinnig in de steek wordt gelaten door de particratie, zou het toch logisch zijn dat er voldoende lichamen beschikbaar zijn om volgende verkiezingen op de machine, op de nasi utala, te werpen? Laat de gele hesjes zien wat je kan bereiken door gewoon moedwillig te incasseren terwijl je je armen vreedzaam naar beneden houdt.

Vuur 2: Waardedragers.

De sluipende crisis, dat wat in alle stilte veel meer doden zal maken dan het virus, is de zogenaamde economische recessie. Maar eigenlijk is het een monetaire crisis. Het kwam al eerder aan bod. Ons geldsysteem is - met name de laatste 50 jaar - compleet rot geworden, het is “mani ike”. De creatie van geld is té complex en tegelijkertijd een fenomenale motor voor ongelijkheid en verwoesting.

Het lijkt alsof er geen enkel alternatief is. De Olympische goden van het geld zitten zo hoog boven onze hoofden en hun licht is zo dominerend, hoe moeten we daar nu tegen opboksen? Nochtans zegt het verhaal van Prometheus ook hier letterlijk wat we moeten doen.

Het start met het stelen van een klein beetje vuur. Hiermee maken we onze eigen waardedragers, ons eigen licht, dat deze keer niet zo vol van ziekte en ongelijkheid zit. Goed, het zal nooit zo krachtig en verblindend zijn als het kapitalisme, maar we kunnen er ons wel warm mee houden en het is voldoende licht om bij te kunnen lezen. Het kan ons - als we heel hard ons best doen - misschien voldoende licht geven om onze eigen groei mee te verzekeren.

Letterlijk betekent het dat we uiteindelijk de rug zullen moeten keren naar standaardgeld, naar de Euro. Ja, je mag hier een beetje mee lachen. Wie steekt nu bij volle verstand zijn of haar hand in dat vuur? En toch is het een eenvoudige, maar Titaanse waarheid. We zullen de motor van vernieling en ongelijkheid - mani ike - nooit plat kunnen leggen zolang we ons er afhankelijk van blijven maken. Waar je veel standaardgeld ziet, moet je je steeds afvragen waar de schuld daarvoor zit. Er zijn immers maar twee antwoorden: bij anderen of in de toekomst. Maar de ongelijkheid kan niet veel verder oplopen en de toekomst is letterlijk leeggeleend. Deze planeet kan de benodigde groei nooit dragen.

Geen zorgen, lieve vrienden, dat waren alvast de heftigste vuren. Nog twee te gaan.

Vuur 3: Het pact met de natuur.

Je kan er moeilijk naast kijken, deze pandemie is overduidelijk een gevolg van het mislopen van ons “pact met de natuur”. Zowel hoe een nieuwe virus kon overgedragen worden als de snelheid waarmee het zich kon verspreiden kan je toewijzen aan menselijke keuzes. De “monocultuur mens”, plus het grenzeloos graaien uit de natuur, een dodelijke combinatie zo blijkt.

Maar lieve vrienden, hier wordt letterlijk al decennia voor gewaarschuwd. Het gevaar van uitheemse soorten, het onwaarschijnlijke terugvallen van de biodiversiteit op deze planeet. Het was een gemakkelijke kritiek op de film “Interstellar”: waarom koos men als centrale ramp voor het verdwijnen van voedsel door een wild om zich heen slaande schimmel? En niet voor de veel meer voor de hand liggende klimaatverandering? Achteraf bekeken is dit soort biologische ramp gewoon nét zo plausibel als stormen, droogte en overstroming natuurlijk.

Dit is “kasi pakala”, het verknoeien van de natuur.

Lieve vrienden, dan moet je niet denken aan een terugkeer naar “de natuur” zoals die er voor de mens was. Dat komt nooit nog terug. Alles is tuinieren geworden. Nagenoeg elke zogenaamde “wilde natuur” die je nog kan vinden op deze planeet is daar omdat de mens het daar toelaat.

Dit pact hertekenen is een Titanenwerkje dat tegelijk misschien wel de gemakkelijkste is van dit lijstje. De waarheid is verblindend in haar eenvoud: We moeten een strijd leveren voor een radicaal hernieuwde biodiversiteit. We moeten quasi elke interactie met natuur gaan herdenken. Waar komt ons voedsel vandaan? Hoe zitten onze tuintjes in elkaar? Wat geven we ruimte? Wat slepen we nog mee over oceanen?

En, als je lang genoeg in het vuur hebt gekeken, actie! Word lid of vrijwilliger bij de lokale bioboer. Herteken je tuin, deze keer met oog op biodiversiteit. Stop in godsnaam met vliegtuiggroenten en -fruit te eten. Als je frambozen wil in de winter, zorg dan dat ze uit je diepvries komen, het is echt de grootste menselijke arrogantie om zoiets steeds “vers” te willen eten. En toch doen we het, bijna achteloos, elke dag weer, in “pali lili pakala”, kleine vernielende handelingen.

Lieve vrienden, dit is geen pleidooi tot meer schuldgevoel, maar tot beter handelen.

Net zoals het laatste vuur, zit dit dichtbij het fundament van de mens. Deze planeet en haar natuur heeft honderdduizenden jaren prima (of toch behoorlijk) in harmonie met onze soort kunnen leven. Het is pas de laatste honderd jaar (of tienduizend als je van het moeilijke type bent) mis beginnen gaan. Maar goed, we hebben nu de kennis van het vuur van Prometheus, dat draai je niet om en het hoeft ook niet. Het wordt wel tijd dat we de kracht en ook het gevaar van wat we in handen hebben erkennen en daar naar gaan handelen.

Vuur 4: Nieuwe sociale banden.

Misschien is het jullie ook opgevallen toen het Olympische licht pakweg twee maanden geleden plots werd uitgezet, hoe afhankelijk we zijn van het standaardsysteem voor onze sociale organisatie. Hoe ver we zijn vergleden richting “kulupu taso”, de "groep van één". Hoe moeilijk maar toch haalbaar thuisonderwijs bleek te zijn. Hoe zovele mensen compleet tussen de plooien kunnen verdwijnen, gewoon omdat ze alleen thuis zitten en het systeem plots niet meer naar ze omkijkt.

Sociale cohesie is een zacht en erg kwetsbaar licht. Het kan - helaas - artificieel nagebootst worden, waarbij onze oeroude manier van samenleven in groepen werd vervangen door goedkope arbeidskrachten. Maar dat maakt ons bijzonder kwetsbaar wanneer het systeem faalt, waarvan geen duidelijkere demonstratie kon gegeven worden.

Wie zou er niet graag in een zelfvoorzienende gemeenschap van pakweg 10-15 mensen hebben gezeten gedurende de quarantaine? Om de beurten op de kinderen letten of wat les geven? Eigen voedsel eten in plaats van die vreselijke supermarkten te moeten trotseren in al hun glorieuze artificialiteit? Brood kan je blijven delen, ook al is er wat minder.

Dat droombeeld, die diepere waarheid, dat is het “rizomisch denken”. Jezelf opnieuw uitvinden als onderdeel van een hechte gemeenschap. Waar dit vroeger vaak gewoon voortkwam uit het hebben van een grote familie, kunnen we nu evenwel zelf kiezen hoe en met wie we deze nieuwe netwerken opbouwen.

Ook hier kan je perfect aan de slag met kleine, maar fundamentele vormen van “je rug keren naar het systeem”. De terugkeer van intentionele maaltijden in gemeenschap. De moeilijke keuze maken en onze ouderen opnemen in onze huishoudens, inclusief alle gedoe dat dat meebrengt, in plaats van door het raam van een woonzorgcentrum te moeten kijken hoe hun licht dooft. Eindelijk erkennen dat kinderen en jongeren gewoon willen leren hoe de wereld werkt, niet wat de belangrijkste vaardigheden op de arbeidsmarkt nu weer zouden zijn. Erkennen dat het standaardschoolsysteem voor velen onder hen een absolute hel is en dat we hen wél een alternatief kunnen bieden.

Zo, lieve vrienden, dat zijn ze. De vier grote vuren waarin je je kan wagen. Het legt niet de volledige strategie bloot op al die terreinen, maar geeft je hopelijk wel een idee van zaken waar je zeer concreet mee aan de slag zou kunnen. Als je durft natuurlijk. Het ochtendgloren is maar zo aangenaam als de moed die je die dag hebt.

Bedankt ook voor de fijne reacties ivm mijn boek/cursus vraag. Zachtjes kreeg ik toch nog eens een duw richting uitgeverijen, ook dat pad zal dus schoorvoetend verder verkend worden. Ondertussen kan je dit bericht gewoon verder delen, dat helpt enorm.

Zorg goed voor elkaar, ook als het licht nog pijn doet aan de ogen.