Catharsis.

Als je, net zoals ik, op zoek bent naar een uitweg uit conflicten, ligt in die gedachte een idee te lonken.

Wanneer de ergste effecten van de pandemie voorbij zijn, zal het heus niet gaan om wie er nu wel of niet gelijk had. Wat levert dat immers nog op? Eigenlijk willen we gewoon dat een bepaald gevoel verdwijnt, dat er een soort van vernieuwing optreedt. Dat verlangen erkennen, biedt een nieuw perspectief.

We willen af van de angst dat dingen opnieuw en opnieuw gebeuren. Catharsis betekent dan dat zulk gevoel verdwijnt, waarbij het zelfs niet eens noodzakelijk is dat herhaling écht onmogelijk wordt gemaakt. (Hoe zou je dat zelfs kunnen garanderen?) Het is een emotionele overgang, begeleid door een combinatie van retributie, vergeving en aanvaarding. Een emotioneel punt op het einde van een hoofdstuk.

Je ziet het vaak op het einde van een rechtszaak. Zelden zie je vreugde om hoe zwaar de straf is, maar des te vaker de opmerking men “blij is dat het voorbij is”.

Misschien leren we dat te weinig, oefenen we daar te weinig op: Dat je op het einde van een conflict naar catharsis op zoek moet gaan. Dat het belangrijk is om een proportionele compensatie te vinden voor wat er gebeurd is. Niet omdat we wraakzuchtig zijn, maar omdat een wereld zonder gevolgen een angstwekkende wereld is waarin we enkel herhaling mogen verwachten. Het klinkt misschien vreemd, tot je beseft dat veroordeelden soms ook opluchting vinden in hun straf. Nu weten ze tenminste waar ze aan toe zijn. Is de retributie afgerond, dan weten ze dat ze verder kunnen met hun leven, de prijs is immers betaald.

We moeten daar ook duidelijker in zijn, lieve vrienden, dat wanneer iets is gecompenseerd, de zaak ook echt is afgerond. (“Goedgemaakt” is zo’n slecht woord, je kan het verleden toch niet veranderen?) Vergeving hoeft niet zonder voorwaarden te zijn, maar enkel als je vergeving oprecht is en je eventuele rancune loslaat.

En ja, aanvaarding hoort er ook soms bij. Dingen kunnen opnieuw gebeuren. C’est la vie. Maar misschien kunnen we afspreken om er anders mee om te gaan? Misschien kan je perspectief op wat bepaalde handelingen en uitspraken betekenen veranderen als je er echt over in gesprek gaat? (Als je het te moeilijk hebt met aanvaarding, kan het er op duiden dat je toch retributie en/of vergeving nodig hebt.)

Weet, lieve vrienden, dat je zo’n proces niet altijd succesvol met enkel de betrokken partijen goed krijgt. Het is enkel onze misplaatste trots die ons weerhoudt van dat te zien en aanvaarden. Soms moet je je lot gewoon in de handen van een derde leggen. Nu hebben we daar een verschrikkelijk complex proces met advocaten en gerechtsgebouwen van gemaakt, maar wat is er mis met langsgaan bij de “dorpswijze”? De voorwaarde is natuurlijk dat iedereen daarin vertrouwen legt en ook de uitkomst aanvaardt. Maar dat is wellicht gewoon een kwestie van meer en vaker te oefenen.

Dus, waarom zouden we - voor we aan het “beter na corona” tijdperk beginnen - niet eerst plannen maken voor “de grote catharsis”? Waarin we, in een soort van symbolische rechtbank, het hele verhaal herconstrueren, vergissingen benoemen en slachtoffers herdenken. Waar iedereen zijn of haar rol kan erkennen en er een uitspraak kan gedaan worden over wat een gepaste compensatie zou zijn. Voor wie dat wil, want het is geen plek voor het grote gelijk. (En mensen die vastzitten in hun grote gelijk, zijn meestal te grote broekschijters om zo’n gesprek aan te gaan.)

Het hele corona-gedoe heeft het wellicht nodig, het Toekomstverbond zou het ook heel goed kunnen gebruiken, hele familievetes zouden er kunnen passeren en geliefden kunnen er hun wederzijds onbegrip te rusten leggen.

En geef ons toch een “sociale media rechtbank” voor trollen en desinformatie, in plaats van enkel die armzalige “negeer/blokkeer” en “klikken bij de meester” opties of, nog erger, ons over te leveren aan redacties die niet zozeer geïnteresseerd zijn in catharsis, maar des te meer in het conflict. Dit is ook de reden waarom je eindredacteurs zo vaak ziet switchen tussen de (ingebeelde) rol van rechter en die van openbaar aanklager of verdediger. Als conflict een onderdeel is van je business model, heb je niets aan catharsis.

Misschien is dat wel de tragiek van de hedendaagse rechtspraak. Het zou zo’n mooi instrument zijn om maatschappelijke problemen, desnoods als één groot catharsis-ritueel, aan te pakken. Maar omdat we niet begrijpen waar het vandaan komt en waarom het zo’n fundamenteel menselijke oplossing is, rijden we het in de vernieling met besparingen en steeds hogere drempels tot deelname.

We hebben enkel een handvol dorpswijzen voor nodig met veel tijd. De cultuursector organiseert de omkadering?

(Natuurlijk snak ik gewoon zelf enorm naar catharsis in enkele persoonlijke verhalen. Waar het hart vol van is, loopt het hoofd van over. Wees maar gewoon blij dat ik de enorme lap tekst over de bijhorende game-theorie heb weggelaten.)