De perverse hoop-angst-cyclus.
Ergens vorige week knapte er iets in die eeuwige nieuwshonger. Het hoefde gewoon niet meer. Het besef dat de nieuwscyclus van de Amerikaanse verkiezingen een week zou duren, verwijderde alle goesting om nog enige nieuwssite te bekijken. Net zoals je in een depressie alle eetlust kan verliezen. What’s the point? Misschien weten jullie wel hoe dat voelt.
Ja, het ging over de hoogstnoodzakelijke verwijdering van een planeetbedreigende narcist. En, zelfs middenin een nieuwsdepressie zat er een zuchtje van opluchting in zaterdag. Maar je blik is anders wanneer je geen honger meer hebt. Je ziet vooral de waanzin van het hele gebeuren. Hoe het een immens geldverslindende paardenrace was, vermomd met de mantel van “democratie”. De structurele fout, die ook hier steevast genegeerd wordt tijdens verkiezingen, is dat ergens tegen stemmen natuurlijk niets zegt over waar je voor gestemd hebt. Partijpolitici weten dat al te goed, waardoor ze achteraf kunnen beslissen wat ze maar willen, zolang het maar afwijkt van de “weggestemde”.
Zo hebben bijvoorbeeld heeft de N-VA de voorbije week onbeschaamd voor de belangen van een belastingsontduikend “Zwitsers” privébedrijf gestreden. Alsof daar iemand voor gestemd heeft. En ja, natuurlijk zullen “hun” stemmers dit achteraf rationaliseren door hun mening aan te passen aan de partijpolitieke lijn. Not quite the same, buddy.
En natuurlijk is er ook een hele week geen aandacht geweest voor de honderden doden die rechtstreeks toe te wijzen zijn aan de beslissingen van een handvol politieke verantwoordelijken, toevallig uit dezelfde club. Niet alleen bestaat er in dit stelsel geen duidelijke manier om echt invloed te hebben op de politieke beslissingen die zo ongelofelijk rechtstreekse gevolgen heeft op ieder van ons, als de genomen beslissingen misgaan, is er ook geen verantwoordelijke te bespeuren. Wonderlijk.
Maar zo komen we niet verder, lieve vrienden. Alleen begrip kan ons doen overleven wat komt en dan nog.
Ah nee, niet hoop. Misschien dacht u dat hier te lezen? Nee, het is net de cyclus van angst en hoop waaraan we moeten ontsnappen. Net zoals angst een slechte motivator is, is hoop een slechte raadgever. Natuurlijk mag je wel hoop hebben, maar we moeten er even kritisch naar kijken als naar angst. Hun emotionele tentakels reiken immers zo diep in onze psyche dat we er vaak het roer door loslaten.
Met die blik moeten we misschien eens opnieuw naar de “This Is Fine” cartoon kijken, die - intuïtief - zo goed onze ervaring lijkt te beschrijven.
Als je naar de eerste vakjes kijkt, zou je kunnen aannemen dat onze favoriete hond-met-hoed gewoon negeert wat er rond hem gebeurt. Dat is ook heel vaak de aanname die we maken over anderen: Dat ze “blind” zouden zijn voor wat er “echt” gebeurt in de wereld. Domme hond! Ook dat gevoel kent u vast.
Maar in de voorlaatste tekening klopt deze redenering gewoon niet. “That’s okay, things are going to be okay.” Wie zegt er nu zoiets als dingen écht OK zijn? Nee, deze hond weet zeer goed dat het huis in brand staat, alleen doet hij niets. Is hij een vooruitgangsoptimist? Is hij aan zijn brandverzekering aan het denken?
De verklaring zou, misschien onverwacht, “hoop” kunnen zijn. Je kan je immers perfect voorstellen hoe de hond er van uitgaat dat er wel iemand hem zal komen redden. Want is dat niet wat we van de rest van de wereld verwachten, dat ze ons komen redden? Dit overblijfsel van onze kindertijd, waarin het effectief zo was dat je ouders je overal wel uit kwamen redden?
De hond-met-hoed ruilde verlammende angst gewoon voor verlammende hoop.
En net dat is zo moeilijk om te aanvaarden, dat onze hoop vaak niet terecht is en dat ze ons daarbij verleidt tot niets doen. Heeft deze verkiezing iets veranderd aan het onderliggende systeem? Natuurlijk niet. Sociale media is nog even toxisch, het geldsysteem is zichzelf nog even hard aan het verslinden, het partijpolitieke systeem polariseert nog net even hard en de kapitalistische industrialisatie breekt verder onze biologische context af.
Vandaag staan we voor de rechter om 55 ha bos van de kap te behoeden, om enig betekenisvol klimaatbeleid binnen (zeer theoretische) bereik te houden. Vroeger zou ik hoop hebben gehad, hier hebben we immers toch wetten voor, dit zou toch niet mogen, dit is toch zo overduidelijk tegen onze collectieve belangen? Maar de ervaringen met de Luchtzaak hebben me geleerd dat die hoop een slechte raadgever is. Kapitaal gaat voor op mensenlevens. Daarom is het moed waarin je doorlopend moet investeren, wat er ook gebeurt.
En dus, ook weer vandaag, tijd om de ons omringende systemen in de ogen te kijken. Proberen begrijpen waarom maatschappelijke complexiteit - wat je ook “hoop/geloof in het systeem” kan noemen - een precursor voor algeheel verval zou kunnen zijn. (Voor wie er de maag voor heeft: https://www.nytimes.com/2020/11/04/magazine/societal-collapse.html)
Het wordt een week van tegen die stroom in te zwemmen, op zoek te gaan naar menselijke verbinding, werken aan alternatieve systemen (politiek, monetair, ecologisch en sociaal), wat er ook gebeurt. De echte anti-these voor de cyclus van angst voor verval en hoop op redding. Nieuwe werktuigen maken. Proberen voorbereid te zijn op wat komt en wat nu al aan het gebeuren is.
En ja, lieve vrienden, zonder hoop proberen leven is al minstens even moeilijk als zonder angst leven. Het is, voor velen onder ons, onbekend terrein. Maar misschien valt er een nieuw soort leven te rapen en dat maakt me nieuwsgierig. Bij deze ben je uitgenodigd voor dat moedige avontuur.