Walkaway.

Langs de éne kant laat de particratie zich van z’n meest terminale kant zien, met een bizar schouwspel waarin één rouwloze dode en veel bullshit in figureerde. Nee, het woord “leugen” zal je hier niet lezen, daarvoor moet je immers geven om de waarheid. Terwijl het klaar en duidelijk is dat enkel de perceptie telt in dit verhaal, voor alle betrokkenen, behalve de dode in kwestie. Maar die man zal voor altijd zwijgen. Het doet vaak denken aan die dronken mannen die het aan de toog “eens gewoon gaan zeggen zoals het is sé”. De paringsdans der machtsgeilen. Let ook op hoe iedereen die nog een waterkansje maakt op een ministerportefeuille zedig de mond houdt, of toch niets zegt dat achteraf een breekpunt zou kunnen vormen, wat er ook gebeurt. Don’t rock the boat filled with gold.

Daarnaast kunnen we aanschouwen hoe het kapitalistische systeem, dat sowieso al overliep van de brutaliteit, nu vervelt is tot een openlijke kleptocratie. Een maatschappij waarin de dieven, de “klept”, bovenaan staan. Hoe de centrale banken geld bijdrukken dat via leningen en opgekochte obligaties van grote bedrijven doodleuk richting aandeelhouders en management vloeit. Bedrijven die hun bestaansrecht op deze planeet vaak al lang overschreden hebben.

Je zou vermoeden dat bij zulke toestand een algemeen gevoel van wanhoop hoort. Maar, dan zou je je vergissen. En de sleutel daarvoor ligt, vreemd genoeg, in organisatie-theorie.

Iedereen die wel eens heeft geprobeerd om een organisatie van binnenuit te veranderen, weet dat dit in vrijwel alle gevallen een hopeloze zaak is. De cultuur die bij de start van een organisatie gevormd is, krijg je er quasi nooit nog uit, toch niet als grosso modo dezelfde mensen deel blijven uitmaken van de organisatie. Maar, als je de boekenkasten helemaal leegmaakt en vult met totaal andere boeken, is het dan nog wel dezelfde bibliotheek?

Ergens is het perfect logisch dat organisationele cultuur zoveel weerstand biedt. Veranderingen betekenen namelijk risico en de mens is bijzonder beducht op “nieuw” risico. Daar hoef je je niet teveel rationeels bij voorstellen, het is ondertussen toch duidelijk dat we als mens bijzonder slecht uitgerust zijn om risico’s fatsoenlijk in te schatten. Dat maakt dat we grotendeels terugvallen op gewoontes, wat vaak niet ver van bijgeloof verwijderd is, wat ook het reële risico is. Hoewel het hedendaagse verkeer bijvoorbeeld krankzinnig gevaarlijk blijft, in vergelijking met andere zaken, aanvaarden we die situatie toch, vanuit hardnekkige gewoontes. Zeldzaam zijn zij die cijfers en wiskundige evoluties naar waarde kunnen schatten. Veel van de discussies rond bijvoorbeeld mondmaskers kan je perfect in dit kader plaatsen, maar laten we het gezellig houden.

Nee, de grootste maatschappelijke veranderingen komen niet van binnenuit. Dat is vaak een pijnlijke discussie met mensen die nog niet tot dat besef zijn gekomen en met al hun (jeugdig) optimisme denken dat ze de organisatie waartoe ze zijn toegetreden fundamenteel kunnen veranderen. Nog vreemder wordt het wanneer bijvoorbeeld partijen beginnen beweren dat ze de particratie gaan veranderen. De vos zal wel op de kippen passen.

“Don’t go into politics broken”, zei de Ijslandse dichteres en politica Birgitta Jónsdóttir me ooit, schijnbaar uit het niets. Het duurde lang voor alle dimensies van die uitspraak binnenkwamen. Maar grosso modo is het zo dat frustratie niet voldoende is om tot verandering te komen. Je kan niets bouwen als je zelf gebroken op de grond ligt.

Daarenboven moet je, als je ondertussen zelf ook ervaren en aanvaardt hebt dat verandering niet van binnenuit een bestaande structuur komt, ook de consequenties daarvan aanvaarden. Het betekent immers dat je van niets moet beginnen, aan de “buitenkant”. Daarbij zal je vaak als een volstrekt waanzinnige bekeken worden. Een partijloze kieslijst? De Euro vervangen? Hoe groter het systeem waar je uit wil stappen, hoe moeilijker dat voor te stellen is. The revolution will not be televised. Niet omdat de media in één of ander complot zit, maar omdat de diepste veranderingen te desoriënterend zijn om als verhaal te kunnen brengen.

Vorig jaar kwam er echter een fictieboek uit dat, mogelijk, nog het dichtste bij dit verhaal aansluit. In “Walkaway” beschrijft Cory Doctorow een maatschappij waarin de kleptocratie nog verder is doorgeschoten, eigenlijk niet eens zo ver verwijderd van het huidige beeld. Wat het verhaal echter zo inspirerend maakt is de “Walkaway” cultuur die ontstaat, waarbij mensen letterlijk wegwandelen uit die maatschappij en oorden opzoeken die achtergelaten zijn door de “klept”.

Nu, dat bestaat ook al echt. In enkele achtergelaten dorpen in Spanje en Portugal vind je onder andere al zulke gemeenschappen. Maar, daarin zit natuurlijk ook iets heel ruw en angstaanjagend onzeker. Het lijkt bij nadere inspectie misschien niet zo’n goed idee om quasi al je vrienden en familie achter te laten.

Het idee, de derde weg, ligt wellicht dan ook ergens tussenin. Het bestaat uit het afscheid nemen van het standaardsysteem in je hart, zonder meteen permanent de bossen in te trekken (voor zover die nog bestaan). Binnenin onze sociale structuren (vriendschappen en familie) bouwen aan ideeën die buiten de “standaardstructuren” liggen. Alsof je een organisatie begint binnen een bestaande organisatie, die de ongewenste delen systematisch begint weg te duwen. Of dat toch probeert met het handjevol mensen dat je ook ziet scharrelen langs de spreekwoordelijke buitenkant.

Op die manier kwamen we woensdag met een groep mensen vorige woensdag ergens in de Ardennen terecht, kamperend in onze kleine tentjes, met onze grote dromen. Praten over permacultuur en de voedselketen, over omgaan met het huidige schuldsysteem en over hoe je op een inclusieve manier groepen kan maken, hoe je samen kan praten en beslissen over een gezamenlijke toekomst. Over kennis delen en feest vieren.

Het is daar dat de wanhoop zich oplost. Je ziet de sterren in elkaars bloeddoorlopende ogen en je beseft dat je je nog lang niet gewonnen moet geven. Dat het grootste avontuur misschien nog gewoon moet beginnen.

Je ziet hoe we nu al weg beginnen te wandelen in onze dromen, terwijl we achter ons handen blijven vasthouden, om op die manier zoveel mogelijk mensen uit deze vreselijke standaardsystemen te kunnen trekken.