sona pona V. Tijdigheid (tenpo pona).

Doorheen de geschiedenis gingen veranderingen vooral heel erg traag. Het is moeilijk om nog voor te stellen, maar het oude Egypte bijvoorbeeld was een maatschappij die meer dan drieduizend jaar quasi hetzelfde bleef. Ook de voorgaande periodes (bronzen tijdperk, stenen tijdperk) duurden honderden generaties. Je moest dus al over je over-over-over-(herhaal dit een paar honderd keer)-grootouder spreken om een fundamenteel ander tijdperk te beschrijven. Terwijl wij slechts negen generaties verwijderd zijn van het tijdperk voor de industriële revolutie. Die niet-heel-verre grootouders hadden nog geen enkele notie van “automatisatie” en ondertussen zitten wij al nekdiep in artificiële intelligentie en krijgen kinderen drones en smartphones voor hun verjaardag.

Tijd is een probleem geworden, omdat wij mensen de versnelling waarin we ons bevinden fundamenteel niet kunnen begrijpen.

Geen debat waar het zo zichtbaar was als in klimaatverandering. Klimaat beweegt zich immers (normaal) op tijdschalen waar je als mens geen vat op hebt. En nog steeds niet eigenlijk, want het gaat allemaal nét te traag voor veel mensen om fundamenteel opgemerkt te worden. “Wat is de zomer lekker vroeg dit jaar” is misschien wel de meest typerende opmerking op dat vlak. Omgekeerd trekken klimaatwetenschapper zich de haren uit het hoofd, omdat hun berekeningen tonen dat het proces zichzelf zal beginnen versterken en versnellen en dat het bovendien met enorme vertraging gebeurt. Wanneer de curve zich écht in gang trekt, zal het veel te laat zijn om effectief te handelen.

Dat fenomeen, ons onvermogen om tijd in te schatten en onze blindheid voor niet-lineaire effecten, hebben we recent nog eens flink gedemonstreerd zien worden. Zelfs absolute experten konden moeilijk de realiteit van de eerste curves (in China, Italië) aanvaarden. We hebben allemaal onderschat hoe snel het zou gaan. En het is ook duidelijk dat het voor de politiek verantwoordelijken eenvoudigweg té snel ging, waardoor ze niet in staat waren om door de eigen weerstand te geraken en te doen wat nodig was. Daarin hadden de experten dan weer wél een beter gevoel voor timing.

Dus goed, er zitten flinke vlekken op onze vooruitziende blik. Maar ook in de andere richting rammelt er veel.

Zo schijnen we het erg moeilijk te hebben om langzaam opbouwende menselijke problemen aan te pakken. Dan gaat het bijvoorbeeld over de moeite die we hebben om de menselijke evenwaardigheid, die toch al lang in onze wetten staat en uitgesproken wordt, ook effectief om te zetten in realiteit. Of het nu over geslacht, etniciteit of seksuele voorkeuren gaat, de vooruitgang is tergend traag. En dat uit zich dan in “verrassende” uitbarstingen zoals #metoo en #blacklivesmatter. Maar zouden ze eigenlijk nog mogen verrassen? Als je een pot op het vuur laat staan en ze kookt over, is dat dan nog een verrassing?

Eenzelfde patroon zie je in het Antwerps stadsbestuur als het over een hele reeks grote dossiers gaat. Tunnelplaats, Ineos en natuurlijk ISVAG (maar er zijn er nog een pak), stuk voor stuk zijn het dossiers die wijzen dat er iets heel problematisch aan het gebeuren is in het hart van de politieke machine. Rechtszaken tegen journalisten, propagandatechnieken, terugdringen van transparantie- en inspraakregels en een steeds verdere militarisatie van de lokale politie. De pot staat op het vuur. Er komt al een nare geur vrij en het deksel is al jaren hard aan het rammelen. Dit moet ooit flink misgaan, maar omdat het allemaal zo traag gaat, schijnen we het niet goed te beseffen.

En, als laatste facet, in onze persoonlijke relaties hebben we ook flink last met de tijd. Hoe vaak overkomt het ons niet dat we te weinig geduld hebben voor elkaar? Of dat we veel te lang wachten met een (emotionele) beslissing, zonder goed te beseffen wat voor gevolgen dat heeft? Nog dieper zit onze quasi totale ontkenning van de dood, hoe moeilijk we het hebben met het verloop van de tijd die ons allemaal plots keihard lijkt in te halen in latere jaren. Wat is een midlifecrisis anders dan een compensatie voor het verkeerd inschatten van tijd?

Merk trouwens op dat ook dat aspect, de moeizame relatie met tijd binnen onze relaties en onze lichamen, ook een behoorlijk nieuw fenomeen is.

Dus. Om tegenover dit relatief nieuwe probleem een nieuwe waarde te zetten.

tenpo pona.

Ja, met een “n”. Net zoals “sona pona” komt deze uitdrukking uit de filosofische “toki pona” taal. Daardoor kan je het op allerlei manieren vertalen, van “goede tijd” tot “tijdigheid” of zelfs, als je dat wil, “eerlijke geschiedenis”.

Fundamenteel draait een verlangen naar “tenpo pona” (of verkort als “tenpo”) om een diepe wijsheid rond tijd. Begrijpen wanneer je moet handelen en wanneer je geduld moet hebben. Dat is tenpo. De gevolgen van je huidige (in)actie in de - soms verre - toekomst begrijpen en er rekening mee houden. Dat is tenpo. Weten wanneer je moet zeggen: “Nee, dit gaat te ver.” Wanneer je moet protesteren en wanneer je je lichaam op de machine moet werpen. tenpo is waar MLK het over heeft wanneer hij (vanuit een cel) schrijft:

“justice too long delayed is justice denied”

Deze sona pona is een pleidooi om onze blik op tijd flink bij te stellen. Of om er minstens eens diep over te mediteren.

Op dat vlak heeft deze pandemie vele mensen een bijzondere stukje nieuwe kennis aangeboden. Plots gingen we allemaal nadenken over hoe laat we eigenlijk graag gingen slapen en opstaan. Over hoeveel tijd we bij onze dierbaren willen doorbrengen en hoeveel bij het werk. Die waarde, dat besef, ook dat is tenpo.

Zorg goed voor elkaar. (En neem precies de tijd voor die daarvoor nodig is.)