Bij het bekijken van de passage van Karl Vrancken, vertegenwoordiger van de commissie “Grondverzet”, in het Vlaamse parlement, kwam een onbestemde boosheid zich melden. Een tergend gevoel van onmacht dat meer dan een maand later nog steeds onuitgenodigd kampeert in m'n hoofd. Voor wie echt weet wat er gaande is, is de video van deze getuigenis verschrikkelijk om helemaal uit te kijken. Hoe kan iemand nu zo rustig de waarheid zoveel geweld aandoen?
Het deed denken aan de observaties die Hannah Arendt maakte bij het proces van Adolph Eichmann. Hoewel de acties van commissie Grondverzet natuurlijk in het niets verdwijnen bij de misdaden van Eichmann en consoorten, klinken de basisobservaties verrassend toepasselijk: een “gewone, vrij smaakloze, burocraat” die handelt met weinig motief buiten het promoten van de eigen carrière. Kwade daden zonder kwade intenties, “gedachtenloos”, losgemaakt van de realiteit van de kwaadheid van handelen.
Hannah Arendt vatte het samen als de “banaliteit van het kwade” en meer, maar ook minder, hoeven we blijkbaar niet te verwachten van de mensen die door de overheid worden ingezet om dit vervuilingsdossier langs de kant te vegen. Om redenen die hieronder duidelijk zullen worden, zal dat niet lukken, maar het is niet moeilijk om je voor te stellen dat iedereen achteraf zal beweren naar goeder trouw gehandeld te hebben.
Doorheen het hele #PFOSgate dossier, bleven mensen dezelfde vragen stellen: Hoe zit het nu eigenlijk met ons voedsel en het water uit de kraan als het over de PFOS vervuiling van 3M gaat? De communicatie van de overheid op dat vlak aan de start van de zomer was dan ook erg verwarrend. Er is officieel niets aan de hand met ons drinkwater en voedsel, maar hoe valt dat te rijmen met de talrijke waarschuwingen van (doorgaans buitenlandse) toxicologen en de extreem hoge waarden die bijvoorbeeld in het bloed van inwoners op Linkeroever of de dieren aan Blokkersdijk zijn gevonden?
Dit artikel is het resultaat van een maandenlange speurtocht naar antwoorden op die vraag, waarbij het beeld dat onstond gaandeweg steeds pijnlijker en moeilijker om dragen werd. De loodzware prijs van nieuwsgierigheid gecombineerd met een overontwikkeld rechtvaardigheidsgevoel.
Alles begint bij het fundamentele probleem met perfluorganische moleculen (“PFAS”): toxiciteit. 3M en DuPont weten al sinds de jaren '70 en '80 dat ze giftige dingen produceren, maar sinds ongeveer het jaar 2000 werd de rest van de planeet zich langzaam bewust van wat die twee bedrijven met de planeet en onze gezondheid aan het doen zijn. Probleem is daarbij dat (medisch en ecologisch) onderzoek naar PFAS systematisch achterhinkt. Helemaal triest is de bedenking dat 3M en DuPont ondertussen wél volop gezocht hebben naar steeds meer plekken waar ze hun moleculen kunnen indraaien. Make-up, papieren rietjes en “duurzame“ wegwerpbamboo, je kunt het zo gek niet bedenken of het wordt er in gedraaid.
De voorbije twintig jaar werd echter steeds duidelijker dat er vrijwel altijd toxische effecten werden ontdekt wanneer één van die “molecules from hell“ eens van dichterbij werden bekeken. Ze tasten de immuniteit aan, verstoren de hormonale uitwerking en zorgen vrijwel zeker voor kanker.
En ja, dat wordt allemaal toegegeven door Vrancken en co. PFOS is niet goed, zeggen ze, maar het wordt niet meer geproduceerd en het probleem is dus “onder controle”. De leugen zit meestal achteraan. Men heeft immers vrijwel niets onder controle.
Want, terwijl onze overheid lag te slapen, ontdekte de internationale wetenschappelijke gemeenschap steeds meer problemen en niet enkel met PFOS en PFOA, maar ook bij “nieuwe” PFAS waarvan 3M ook beweerde dat ze veilig waren. Tja, de overheid kan zich blijkbaar probleemloos aan dezelfde steen blijven bezeren, als het maar opbrengt voor “de economie”. Bij steeds lagere dosissen bovendien, dosissen die uiteindelijk in nanogram uitgedrukt moesten worden.
Dit is het fundament van de leugen van de commissie Grondverzet, Lantis, FAVV en 3M. Allemaal doen ze alsof we nog in het verleden leven, een tijd waarin we al die (nieuwe) kennis over de toxiciteit van PFAS nog niet hadden. 3M is daarin de strafste, want die stellen nagenoeg alles in vraag, alsof we nog in de jaren '50 leven, toen dit soort chemie als een heus wereldwonder werd onthaalt. Hier zit een les in over vooruitgangsoptimisme, maar laten we bij de les van vandaag blijven, die is al erg genoeg.
Om de zaak écht te begrijpen moet je even naar de grafiek hieronder staren. Neem je tijd, want dit is eigenlijk alles wat je moet “weten“ om te begrijpen in wat voor een toestand we zijn beland. Het is een visuele representatie van de evolutie van de PFAS “referentiedosis” met de jaren, waarbij telkens moest bijgesteld werden op basis van nieuw toxicologisch onderzoek:
Zo'n referentiedosis lijkt abstract, maar is het eigenlijk niet. Het is letterlijk hoeveel je mag binnenkrijgen van een bepaalde stof voor je (negatieve) gezondheidseffecten mag verwachten. Elk stipje staat voor één nanogram per kilogram lichaamsgewicht per dag. Ja, dat is knetter weinig, het zegt veel over wat voor stoffen dit eigenlijk zijn. Maar om te begrijpen hoe hard de referentiedosis is geevolueerd kan je je bijvoorbeeld voorstellen dat het “aantallen lepeltjes” zijn die je maximaal mag binnenkrijgen.
De neerwaartse beweging als het gaat over hoeveel van dit spul we kunnen verdragen is overduidelijk. De laatste stip is zelfs te optimistisch, eigenlijk gaat het daar al over iets meer dan de helft van een nanogram. Dat betekent dat we in de regio van de picogrammen beginnen vertoeven, billioensten van een gram dus.
Wat ook moet opvallen is dat het Europese voedselagentschap in 2020 is beginnen werken met de som van verschillende PFAS. Waar er vroeger apart werd gekeken naar PFOS en PFOA, worden die nu samengeteld en er zijn er twee bijgekomen. Maar je mag er rustig van uitgaan dat die lijst de komende jaren steeds langer zal worden, want ook bij andere PFAS zoals PFBA werden al toxische effecten ontdekt.
Lees bijvoorbeeld eens dit persbericht over PFBS van april 2021 van de Amerikaanse EPA. Niet alleen staat er vrij duidelijk vermeld dat het onderzoek hiernaar succesvol onderdrukt werd tijdens de passage van de oranje blubberbak in het Witter Huis, maar dat PFBS in feite niet erg veel veiliger is dan PFOS. En het wordt (nog) niet eens meegerekend in de gloednieuwe referentiedosis! Zelfs de gezondheidswaarschuwingen van vorig jaar zijn al achterhaald.
Over dit soort informatie hoor je echter niets van commissie Grondverzet, FAVV, VITO, OVAM, VMM en dergelijke. Dat is best wel vreemd, want de EPA kan je moeilijk als een clubje amateurs bestempelen. Zou het kunnen dat dit komt omdat iedereen weet dat 3M dit soort moleculen op grote schaal produceert en uiteraard ook actief loost in de omgeving? Zou het kunnen dat dit de definitie is van een onhandige waarheid, want wie durft er in te grijpen tegen zo'n belangrijke speler in de oppermachtige chemische lobby van dit arme landje?
Laten we eens even kijken wie nog in welk jaartal leeft.
Bij alle drie deze organisaties wordt niet alleen de radicale daling van de referentiedosis compleet genegeerd, uiteraard focussen ze zich enkel op PFOS en PFOA. De hele club probleem-PFAS die er bij aan het komen is (PFHxS, PFNA, PFBS, PFBA etc etc) wordt straal genegeerd.
En commissie Grondverzet? Wel, die vindt het blijkbaar allemaal prima. Wanneer FAVV zegt dat alles in orde is met het eten, alsof we nog in 2008 leven, dan nemen ze dat over. Wanneer Lantis niets wil veranderen aan die éne cruciale bodemnorm - rara, waarom zou dat nu komen? - dan vindt Vrancken dat allemaal prima, ook al valt er geen enkele zinnige wetenschappelijke reden meer voor te bedenken. Nu en dan maakt men handig gebruik van de VITO berekeningen, vervat in hun fameuze “S-Risk” applicatie. Maar niet alleen is die helemaal gebaseerd op een referentiedosis uit 2016 en dus al vanaf dag 1 achterhaald, je kan de S-Risk berekening sowieso niet controleren. Zelfs als je de enorme licentiekost zou betalen, zou je uiteindelijk ontdekken dat de PFAS richtlijnen met een andere versie van S-Risk zijn bepaald, die enkel ergens op een test server van VITO draait.
Faites vos jeux, alles kan in Vlaanderen. Wanneer quasi alle noordelijke buurlanden de enige logische eindconclusie trekken en vlakaf suggereren om gewoon alle PFAS in de ban slaan, staan onze vertegenwoordigers er gewoon wat bij te blinken met de ogen. Want ja, de Oosterweel moet eerst gebouwd worden natuurlijk én 3M is toch zo'n geweldig bedrijf? Wie wil die nu met zulke problemen opzadelen?
Het is allemaal zo banaal in z'n kwaadheid.